Εικαστική πολυμορφία!

Μία από τις μεγαλύτερες γιορτές της αρχαιότητας ήταν τα Ελευσίνια Μυστήρια, προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Σήμερα, μετά από μία τεράστια καταγραφή στην ιστορία, η Ελευσίνα ''προβάρει'' το σύγχρονο προφίλ της, όπου το 2023 θα είναι η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης!

Η Ελευσίνα διαθέτει 10χλμ παραλιακής, παράκτιας ζώνης, κατά μήκος της οποίας στο μεγαλύτερο μέρος της, αναπτύσσεται η εγκαταληφθείσα πλέον βαριά βιομηχανία της, των ναυπηγείων και των δύο απενεργοποιημένων ελληνικών κολοσσών, των τσιμέντων και του χάλυβα, η δραστηριότητα των οποίων έχει σταματήσει χρόνια πριν και φυσικά καλύπτονται οι λιμενικές της ανάγκες. Αυτοί είναι και οι δύο βασικοί, κύριοι λόγοι, που η πρόσβαση στις ακτές της, είναι περιορισμένη. Η ακμή και η παρακμή της εμποροβιομηχάνισης της Ελευσίνας, παρόλ’ αυτά δεν στέρεψε από τους κατοίκους, την δημιουργικότητά τους, που την εξέφραζαν και την εκφράζουν ποικιλοτρόπως! Τα σημαντικά πράγματα στη ζωή τους όπως η ιδιαίτερη αγάπη για τον τόπο τους, η τέχνη, η ιστορία και η έντονη αντίδρασή τους στο επιβαρυμένο περιβάλλον της πόλης τους, δεν τους προκάλεσε εμμονή, αλλά στόχο και σκοπό. 

Η ανάγκη έκφρασης τους άνοιξε ένα παράθυρο σε ένα κόσμο παράλληλο. Η τέχνη βρίσκει εφαρμογή σε μια άλλη διάσταση. Σε αυτό το πνεύμα ανακαινίστηκε το παλιό Διοικητήριο, το οποίο λειτουργεί ως πολιτιστικό κέντρο και φιλοξενεί διοργανώσεις που φέρνουν την Ελευσίνα στην πρωτοπορία της δημιουργίας. Δεν είναι τυχαίο που αναδείχθηκε σε σημείο αναφοράς για τα Αισχύλεια, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις που ξεκίνησαν πριν από 42 χρόνια. Και το σημαντικότερο… σε λίγες ημέρες η Ελευσίνα εγκαινιάζεται ως Πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2023. 

Το οδοιπορικό μας στην πόλη βασίστηκε σε αυτό. Στη φώτιση της καλλιτεχνικής πλευράς της πόλης, εν όψει της μεγάλης στιγμής. Της έναρξης των εκδηλώσεων που θα σηματοδοτούν την ανακήρυξη της Ελευσίνας ως Πρωτεύουσα Πολιτισμού της Ευρώπης.

Σε μία πόλη που δημιουργήθηκε σχεδόν 4000 χρόνια πριν, μαζί με την Αθήνα, την Ολυμπία, τη Δήλο και τους Δελφούς, η προτεραιότητα του ενδιαφέροντος, εστιάζει στον αρχαιολογικό χώρο. Ειδικά στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, μιας εκ των 5 ιερών πόλεων της Αρχαίας Ελλάδας. Περιηγηθήκαμε στον αρχαίο οικισμό, στα σπουδαιότερα μνημεία του. Την Ιερά Αυλή, χώρο συγκέντρωσης των πιστών, κατάληξη της Ιεράς οδού, όπου υπήρχαν ναοί με βωμούς για θυσίες στις θεές καθώς και στο ναό της Προπυλαίας Αρτέμιδος του 2ου αιώνα μ.Χ. Τα Μεγάλα Προπύλαια, Δωρικό Πρόπυλο, αντίγραφο των Μνησικλείων Προπυλαίων της Ακρόπολης των Αθηνών, τα Μικρά Προπύλαια, εσωτερικό Ιωνικό Πρόπυλο, αφιερωμένα στη θεά, από τον Άππιο Κλαύδιο Πούλχερ, το Τελεστήριο, μεγάλη τετράγωνη αίθουσα με έξι εισόδους, δύο σε κάθε πλευρά και οκτώ βαθμίδες για τους μύστες στις τέσσερις πλευρές, όπου στο κέντρο υπήρχε το ανάκτορο, το άδυτο της Ελευσινιακής λατρείας, στο οποίο έμπαινε μόνο ο Ιεροφάντης για την τέλεση των μυστικών ιερουργιών. 

Τις Θριαμβικές Αψίδες, που αποτελούν ρωμαϊκά αντίγραφα της αψίδας του Αδριανού των Αθηνών και χτίσθηκαν μετά το 129 μ.Χ. Το Καλλίχορον Φρέαρ, όπου σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο, εκεί κάθισε η θεά Δήμητρα, όταν ήρθε στην Ελευσίνα και εκεί τελούνταν οι χοροί των γυναικών της Ελευσίνας, που αποτελούσαν μέρος των ιεροτελεστιών προς τιμή της θεάς Δήμητρας. Το Πλουτώνειο, Ιερό Περίβολο με σπηλιά απ' όπου σύμφωνα με την παράδοση, είχε φανεί ο Πλούτων, θεός του Άδη, όπου γινόταν αναπαράσταση της ετήσιας επιστροφής της Περσεφόνης στη γη και το Μυκηναϊκό Μέγαρο, ναός σε σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου, με δύο κίονες κατά μήκος του κύριου άξονα.

Το 2005 διοργανώθηκε το διεθνές επιστημονικό συμπόσιο ''Ιερά και λατρείες της Δήμητρας στον αρχαίο ελληνικό κόσμο'' στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, από το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας, Ιστορίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, με στόχο να προσεγγίσει ερμηνευτικά τα λατρευτικά δεδομένα της αρχαιότητας, εστιάζοντας στην μυστηριακή λατρεία της Δήμητρας από την Ελευσίνα. Με επιβεβαιωμένη την ευρύτερη αποδοχή της Δήμητρας, ένεκα της γήινης εφορίας που προσδίδει στους τόπους επίσκεψής της η θεά, αγαπήθηκε ιδιαίτερα στην αρχαιότητα! Η αναχώρηση της Δήμητρας από την Ελευσίνα, μετά την επικράτηση του χριστιανισμού, δεν εξάλειψε την ανάγκη των γεωργών για θεϊκή βοήθεια. Καθώς οι αρχαίοι θεοί δεν μπορούσαν πλέον να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, οι άνθρωποι στράφηκαν στην Παναγία και συνέδεσαν το αγροτικό ημερολόγιο με τον βίο της. Στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας, ανατολικά και πάνω από τον ναό της Φαυστίνας στην κορυφή του λόφου, δεσπόζει ο μεταβυζαντινός ναός της Παναγίας, της Μεσοσπορίτισσας, που γιορτάζει καταμεσής (20 Νοεμβρίου) της σποράς, χτισμένος πάνω στα ερείπια παλαιότερου, πιθανότατα μιας εκ των τριών παλαιοχριστιανικών βασιλικών της Ελευσίνας. Σήμερα από το παλαιότερο κτίσμα είναι πλέον ορατά μόνο τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της ανατολικής πλευράς.    

Η Ελευσίνα αποτελεί ένα απίστευτο καταφύγιο ιδεών για κάθε εικαστικό δημιουργό. Σε όποιο σημείο της κι αν βρίσκεσαι κάνοντας μία στροφή 365 μοιρών, διαπιστώνει κανείς αντίστοιχες σε αριθμό πηγές έμπνευσης! Ειδικά αν αναζητάς την εικόνα, το κάδρο που θα σου προκαλέσει ανέλιξη ψυχής. Λίγες εκατοντάδες μέτρα παραλιακά και δυτικά της πόλης, μέσω του ''Τιτάν'' που επιτρέπεται η διέλευση, συναντάς την Βλύχα. Σημείο που σε κάνει να στρίβεις συνεχώς την όρασή σου από το επίγειο στο ουράνιο, από το απτό στο ιδεατό, από το ομοίωμα στο πρωτότυπο, σύμφωνα με τα νεοπλατωνικά αξιώματα... Δημιουργείς εικόνες που στην κυριολεξία πρέπει να ξύσεις τον καμβά για να βρεις την αλήθεια! 

Ένας μοναδικός διάλογος, μεταξύ ενός απόλυτα εικαστικού τοπίου με τον έντονο προβληματισμό της περιβαλλοντολογικής καταστροφής. Εκφράζοντας τη λογική και θεωρώντας ότι πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία μεταξύ συναισθημάτων και σκέψεων, μένεις καρφωμένος στις εικόνες της Βλύχας. Στην θαλάσσια αυτή περιοχή της Ελευσίνας, με τα βυθισμένα και εμφανή ναυάγια, φαντάσματα πλοίων, μιας άλλης εποχής. Πολλά από αυτά έχουν χαρακτηριστεί επικίνδυνα και επιβλαβή για το θαλάσσιο περιβάλλον. Ορισμένα έχουν εγκαταλειφθεί εκεί από τις αρχές της δεκαετίας του '80. Εκτός από τα ναυάγια, όμως, στον όρμο της Βλύχας έχουν δέσει πλοία, τα οποία είτε έχουν παροπλιστεί λόγω της κρίσης, είτε είναι κατασχεμένα και επικίνδυνα για χρήση, αφού το λιμάνι της Ελευσίνας είναι το μόνο καραβοστάσι που έχουμε για παροπλισμένα. Όλο τα στοιχεία αυτά συνθέτουν ένα ασύλληπτο εικαστικό σκηνικό, μία αστείρευτη πηγή έμπνευσης και προβληματισμού για κάθε σκεπτόμενο ον... 

                                                                                 

Το σιδηροδρομικό δίκτυο που στην διαδρομή του το 1884 περιλαμβάνει την Ελευσίνα καθώς και η διάνοιξη του Ισθμού της Κορίνθου το 1893 σε συνδυασμό με Θριάσιο πεδίο και την δημιουργία του εργοστασίου ''Σαπωνοποιείο Χαριλάου'', προκαλεί την εμπορική και βιομηχανική εξέλιξη της πόλης των 250, σύμφωνα με την απογραφή του 1827, κατοίκων. Στα τέλη του 19ου αιώνα, με συνεταίρο τον Νικόλαο Κανελλόπουλο, τον ιδρυτή της τσιμεντοβιομηχανίας ''Τιτάν'', το μετέτρεψαν σε ελαιουργείο, που έφτασε να απασχολεί περίπου 250 εργαζόμενους. Η ακμή της εμποροβιομηχανικής ιστορίας, περιλαμβάνει δύο χαλυβουργικές μονάδες, δύο ναυπηγεία, δύο εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου, δύο διυλιστήρια, σε περίπου 10 χιλιόμετρα παραλιακής ζώνης, ενώ τα εργοστάσια ''Βότρυς'', ''Κρόνος'', ''Ρετσινάδικο'', ''Νέζη'' και ''Ελαιουργική'' αποτυπώνουν την τερατώδη βιομηχανική ανάπτυξη της πόλης. 

Η αντίστροφη μέτρηση της αποβιομηχάνισης ξεκίνησε σταδιακά από τη δεκαετία του 1980, με το κλείσιμο των πρώτων μεγάλων μονάδων, για να καταλήξουμε στο σήμερα, όπου σχεδόν όλες έχουν κλείσει, αφήνοντας πίσω τους δυστυχώς, πλήθος ανθρώπων που στερήθηκαν ένα βιοποριστικό μεροκάματο, απίστευτους χώρους και μία πολιτιστική παρακαταθήκη που διαμορφώθηκε από την σχέση τον εργαζομένων και την πολύχρονη εργασία τους σε αυτά τα καλοσχεδιασμένα εργοστάσια. Σήμερα πολλά από αυτά έχουν ανακαινιστεί και ειδικά το ''Σαπωνοποιείο Χαριλάου'' θα αποτελέσει κεντρικό σημείο της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας του 2023.